Cesaret ve Düşünebilmek

Size sorsalar bir insanın yapabileceği en zor iş ne deseler, düşünebilmeyi ilk sıraya kaç kişi koyardı. Dikkat edilirse “düşünmek” demiyorum, bir kabiliyet olarak “düşünebilmek” eylemini seçiyorum. Bu o kadar zor bir şey ki, vücut enerjimizden en büyük payı alan beynimizi gerçekten kullanabilmek çok ama çok az kişinin üstesinden gelebildiği bir hal.

İnsanlığın büyük çoğunluğu gündelik hayatında düşündüğünü zannederek yaşıyor; Akşam ne yemek yapayım? Bugün eve nasıl döneyim? Mesainin bitmesine kaç saat kaldı? Neriman acaba benim altımı mı kazıyor? Bu akşam eve geç dönersem ne olur? Yarın hastaneye erkenden mi gitmeli? Necip bey terfi mi almış? Bunu yazarsam bir sıkıntı olur mu? Şu son ihaleyi de bize verirler mi? vs. (Düşünmek eylemini sınırı ne kadar sığ ve geçici, zamana odaklı, çıkarcı, bencil. Ya da düşünmek midir tüm bu misaller. Gündelik hayatın tuzağı mı yoksa?)

Düşünmek o kadar güç ki, kendi kendimizi düşündüğümüzü sanarak tatmin ediyoruz genellikle. Kimimiz bundan uzaklara kaçıyor, başka şeylere sığınıyor, kendini uyuşturuyor. Kimimiz bol bol okuyor, düşünmekten ürkerek kaçtığı için bir başkasına sığınıyor, kapısında dileniyor, kendini başkasının kollarına atıyor. Kimimiz hayata bırakıyoruz her şeyi, bir bilinmezlik ve umursamazlık,  evreni yaratıyoruz. Kimimiz okula gidiyor,  ders dinliyor, düşündüğünü zannetmek için ya da bazen bazı özel anlarda sınavdan iyi bir not almak için düşünmeyi deniyor, ama kendine yeteceği kadar, çoğunluğu ezberliyor, sınavdan sonra iyi bir not alışmışsa tatmin oluyor, bana bu kadarı kâfi diyor, çıkarı için öğrendiği çıkarına olan durumu bertaraf ettikten sonra zihninden uçup gidiyor.

Düşünmek o kadar zor ki, işte bu yüzden ezelden bugüne sadece birkaç yüz kişi ebedi kalabiliyor. Bu ıstıraba dayanabilecek bedenler sağ çıkabiliyor bu savaştan. Bu o kadar zor bir erdem ki, baş ağrısı, sonuçsuzluk duygusu, yetersizlik açısı veriyor. Sonunda vaat ettiği bir fikir, somut olmayan zihinde şekillenmiş soyut bir fikir.  Ödül sadece fikir. Fakat  “fikir” insanı insan eden şey aslında. Başka bir canlıda olmayan, insan hariç tüm canlılardan azade bir şey işte bu fikir.

Demek ki insan “düşünebilen” bir canlıysa, fabrikada seri halde üretilmiş ama kenarda bekleyen otomobiller gibiyiz. Yetenek bireyden bireye değişken olsa da standart fakat cesaret çok azımızda mevcut.

Ben de yok mesela.

Obama ve Sosyal Demokrasi

Neo-conların özellikle 1980’den sonra şekillendirdiği ABD politikası yeni muhafazakârlık ile liberalizmin birlikteliğiyle ”komünizm tehlikesi”  korkusuyla Sovyet Rusya ile mücadele etmiş ve 2001’den sonra bu muhafazakâr korku politikalarıyla terörizm tehlikesine karşı şahin politikalar geliştirerek işgallerine gerekçeler yaratmıştı. Bu politika son oğul Bush dönemine kadar uyum politikaları ile öyle ya da böyle geldi.

Obama’nın geliştirdiği politikalara bakarsak; patronlar yerine orta sınıfı, şahin politikadan ziyade yumuşak dış politikayı, sabit oran stabilinde vergilendirme yerine daha adil bir vergilendirmeyi, daha kapsayıcı bir sağlık reformunu öngörüyor. Bu da demek oluyor ki ABD’de daha müdahil bir devlet güç kazanıyor. Bilhassa 1980’den sonra minimal müdahale düzeyinde tutulmaya çalışılan hükümet Obama yönetimi ile daha da ön plana çıkıyor.

Bunun son tezahürü ise Obama’nın silah sahipliğine kısıtlamalar getirmek niyetiyle bazı reformlar için girişimde bulunması. Devlet, Amerikan anayasasında da geçen nefsi müdafaa için silah sahipliğine kısıtlamalar getirmek amacıyla adım atıyor, sisteme toplumun çıkarı hasebiyle dokunuyor ve onu şekillendiriyor. Zaten büyük “liberal-muhafazakâr” patronajın Obama’ya karşı son seçimlerde Romney’i desteklemiş olmasının altında yatan neden, Obama’nın ABD’nin alt-orta sınıflarına, işçisine, eşcinseline, siyahisine, hispaniğine yani devlete daha çok ihtiyacı olan kesimlere seslenmesi.

Ekonomik işleyişte artan hükümet düzenlemeleri, Anglo-amerikan topluluk yerine genel ABD’linin sosyal ve siyasal isteklerini ön plana çıkartan Obama yönetimi, şu andaki gidişatıyla Bush’tan epey ayrı bir yolu, belki ABD tarihinde yeni bir döneme gidecek yolu açmaya çalışıyor.

Obama, ABD’nin sonunu getirebilecek bir Gorbaçov olmasa da, minimal devletten toplum çıkarına daha müdahil bir ABD’yi vaat ederek bize, sosyal liberal ya da Avrupa'dan farklı ABD tipi bir sosyal demokratik çizgiye göz kırpan  hükümet politikasını yeğlemiş gibi görünüyor.

Güneş Gözlüğü Takmak

Yıllardır anlamadığım bir şey şu cenazelerde güneş gözlüğü takmak. Cenazede ağlayan gözlerini insan neden gizlemek istesin ki, ne kadar doğal bir hal bu hâlbuki. Güneş gözlüğü ardına sığınan ağlamaktan şişmiş gözleri güneş gözlüğü ile saklama fikri, aslında kişinin pekte üzülmediğini gösterir. Mesela çok üzüldüğünüz bir olayla karşı karşıya kaldığınız bir gününüzü anımsayın, dünyayı unuttuğunuzu, zamanın bile farklı aktığını hatırlayacaksınız... Yoğun duygularınız sizi hayattan koparır atar. Bu yüzden şişmiş gözlerini, solgun yüzünü dert etmezsiniz, bunu aklınızdan dahi geçirmezsiniz. Güneş gözlüğü takanlar rol yaptığının anlaşılmamasını isteyen “üzgün kimseler” olacaktır böyle bir vaziyette.

Bugün Birand’ın Kanal D binasının önünde düzenlenen cenaze merasimi fotoğraflarına baktım. Güneş gözlüğü takanlar vardı. Ama bir fotoğraf vardı ki dünyadan kopmuş katıksız acının, nasıl görünüyorum takıntısından uzak, saf bir acının vesikasıydı bu fotoğraf. Sadece acısıyla baş başa kalan insanının bu yoğunlukla her türlü sosyal baskıdan sıyrılmasının resmiydi.

Bu nedenle acının yüksek dozda etki ettiği zihinler evden çıkarken güneş gözlüğünü yanına almaz, alamaz. Çünkü o kendini bile unutmuştur o anlarda.

Fransa ve Uluslararası Siyasette Kimlik Bunalımı

Fransa’nın Mali’ye müdahalesi sürpriz oldu. Meğer hiç değilmiş. Avrupa’da Almanya’nın gerisinde kalan, dünya siyasetinde nüfusunu kaybetmeye başlayan –yaklaşık 100 yıldır-, Afrika’da Çin ile rekabet edemeyen bu eski emperyalist ülkenin Mali’ye müdahalesi sanki ben de varım demek için gibi.

Libya’ya ilk müdahale eden ülke yine Fransa’ydı. Özellikle bölgede bir ABD ile rekabet söz konusu. Libya’da gördük bunu. Sarkozy’nin yaptığı hamle ABD’nin sıkıştırmasıyla NATO şemsiyesi altına alınmıştı.

Çin, ABD ve kısmen de Rusya’dan sonra askeri anlamda Fransa kendini iyi bir yere konumlandırmak niyetinde. Ortaçağın şövalyeli, 19. Asrın Napolyonlu Fransa’sı 21.yy’da konumunu ya da daha doğru bir tabirle beynelmilel devlet kimliğini yeniden şekillendirmenin sancılı eşiğinde.

Türkiye ile içerik açısından çok farklı olsa da, aynı sıkıntıdan mustarip Fransa; “Ben nerede olmalıyım?” "Anlı şanlı tarihe sahip bir ulus olarak neler yapmalıyım?”, “21. Yy ’da kendime uluslararası siyasette nasıl bir rol biçmeliyim?”,” Bu çağda dostum kim, düşmanım kim ve ben kimlerle işbirliğine gitmeliyim?” gibi soruları soruyor. Bu bağlamda yeniçağ Fransa’nın kimlik bunalımının sonuçlarına ve bu sancıların gürültü, kanlı, savaş ortamlarına mı gebe olacak. Bakıp göreceğiz.

Haber Kanalları Birand'ın Vefat Haberi

Sabah Birand’ın vefat haberi neredeyse tüm sabah programlarında verildi. Kanaltürk işi biraz daha abartarak magazin programında bir anma videosu bile yayınladı. Üzülmüştüm, hemen 32.gün’de stajer arkadaşım Beril’i aradım. Vefat haberini ilettim. Bu esnada gözüm haber kanallarındaydı. Önce yayın grubunun kanallarını açtım, Kanal D, CNN Türk. Ardından diğer önemli haber kanallarını hızlıca bir taradım, NTV, AHaber, TRT Haber, Habertürk. Hiçbirinde Birand’ın vefatıyla ile ilgili bir şey yoktu. Geç kaldılar diye düşünüyordum. Üstelik takip ettiğim ve nispeten güvendiğim haber siteleri de vefat haberini bir bir girmişti.

Ancak öyle olmadığını 11.30’a doğru anladım. Haber kanalları doğru olanı yapmıştı. Güvenmediği, teyit etmediği haberi vermemişti. Hemen ardından henüz vefat etmediği ancak yoğun bakımda olduğu haberleri, vefatı bildirenlerin yerlerine dolduruldu copy-pastçi haber sitelerinde. Düştükleri hatanın farkındaydılar, fakat olan olmuştu artık.

Bülent Arınç’ın, Birand ziyareti sonrası as olanı öğrendim. Birand vefat etmemişti, ancak müşahedeye alınmıştı. Durumu iyiydi, Arınç yalan haberlere karşı uyarıyordu.

Haberi teyit ne kadar da önemli bunu bir kez daha tatbik etmiş oldum. Hız uğruna gerçekliği feda edenler utansın. Ama nerede.

(Keşke yanlış bir haber olarak kalsaydı.)

Çevremize Dokunmalıyız.

Toplumlar üzerine genel geçer bilgilere sahibiz.  Belli kalıplar dahilinde bellediklerimiz dışına çıkamıyoruz. O ya da bu denilince aklımıza gelenler aslında gerçeklerden son derece uzak olabiliyor. Oryantalizmin bize bu sundukları bağlamında Türkiye’de bu ön-kabuller had safhada. Doğunun kendisini yine doğudan öğrenmek yerine neo-oryantalist pompalamalarla yine Batıdan öğreniyoruz.(Batı Doğu'yu hala araştırıyor çünkü, ya biz.) Onların bize sunduklarına gerçek olması bile gerçekmiş gibi itham ediyoruz.

İran delince akıllara gelen bu çerçevede çok kısıtlı. Dilimize yeni sözcükler kazandırmış, edebiyatımızı şekillendirmiş, derin İran kültürünü sadece batının bize sundukları ile “var ediyoruz.” Önemli metinleri Farsçadan çevirmek yerine İngilizce’ye çevrilmiş olanları Türkçe’ye çeviriyoruz. Rejimler her ne olursa olsun, ortak kültür potasında yetişen iki köklü kültür birbirine sırt çevirmiş vaziyette.

İran’ın şiirini, edebiyatını bilmiyoruz. Geleneklerinden bir haberiz. Batı İran edebiyatına ve diline bizden daha çok önem veriyor, İran Enstitüleri ABD'de bile var. Bu açıdan yeni bir uyanış şart. Oryantalizmin bugünlere kadar süren kara bulutlarından sıyrılmanın zamanı. Kültürlere değer biçerken bu “bela”nın öldürücü, yok edici etkisinden bir an önce kurtulmalı ve çevremize dokunmaya başlamayız.Başkalarının bizim için dokunmasını beklemekten öteye geçmeliyiz. Merak etmeliyiz.

Aynı durum Yunanistan için de geçerli. Yemeklerimize sirayet eden, İstanbul’u İstanbul yapan Yunan kültürüne de lensi bozuk gözlüklerimizi bir kenara bırakarak bakmalıyız. Bizans bir düşmandan öte, mimarimizi, devlet yapımızı, şehirleşmemizi etkileyen bizim için en az Yunanlılar kadar önemli bir imparatorluk. (Ortaylı Osmanlı için 3. Roma der mesela.)Okullarımızda Bizans Tarihi'nin adı bile geçmiyor. Toplumun büyük kısımı Bizans'ı Cüneyt Arkın filmlerinden biliyor, "Kahpe Bizans"…Bellenenlerin dışına çıkmalıyız. Yüzyıllarca komşu olduğumuz Rumları ve onların kültürlerini muhafazakâr-milliyetçilere  ya da globalleşme adı altında kültür katliamcılarına  yok ettirmemeliyiz.( Derler ki, yurt dışına çıktığınızda en çok Yunanlılarla anlaşırsınız. Bunun doğru olduğuna bu sene ABD’de şahit oldum. Çok benzeriz fakat bir o kadar da uzağız bu nasıl olabiliyor. Siyaset uğruna kültürlerin katliamı.) Çevremize dokunmalıyız, Rumca çevirileri artırmalıyız, okullarda bölümler açmalıyız. Çevremize dokunmalıyız. Mağaraya vuran gölgelere değil, mağaranın önüne bakmanın vakti gelmedi mi?

İran ve Yunanistan iki dev kültür, batı Avrupa’yı ve onun ardılı ABD’yi ayran budalası gibi izlerken, dibimizde bizi biz yapan bu iki değere yeni bir revizyon ile yaklaşmalıyız. Şunu öğrendim ki, biz birbirimizi anlayamazsak başkaları anladıklarını satar. Ey Romalılar, Kültürel devrim zamanı!

Çevremize dokunmalıyız.

Bu yazı bağlamında Taraf gazetesi Telesiyej bölümünde Amin Maalouf ‘un son kitabı Doğu’dan Uzakta üzerine yapılan röportajdan bazı can alıcı alıntılar;

Batı, tarihin bir yerinde dünyayı eline geçirdi ve kendi bakış açısını da dünyaya kabul ettirdi... Farklı kültürden insanların bir arada yaşayabildiği Doğu Akdeniz Medeniyeti yok oluyor.

Batı’nın (başta ABD olmak üzere) dünyayı ele geçirmesinin küresel tezgâhı içinde her şeyden önce hedeflenen yeryüzü bölgelerinin sahip oldukları medeniyetlerin kültür ve değerleri yerine kendi medeniyetinin ve modernitesinin kültürünü, değerlerini, yaşam tarzını ve de kendi zihin modelinin ikâme etmesi yatmaktadır.

Gölde Kazlar

2013’ün ilk yazısını umutla yazıyorum. Temenni  yazıları  genelde sıkıcı olur ama önümde uzanıp duran, karanlık, belirsiz geleceğin  neler sunacağını bilemediğimden niyetim en azından kendi tarihime şu bloğum vasıtasıyla not düşmek.

Nasıl bir yılı niyetliyorum. Klasik bir ifade ile sağlıklı. Evet, sağlık her şeyin başı, bedenimizin bir şeyler yapabilmesi için sağlıklı olmak şart. Aynı zamanda bununla birlikte zihinsel sağlıkta çok önemli. Yani motoru zorlayabileceğimiz bir zeminden yoksunluk, lastiği patlamış arabayı sürmeye benzer. Maazallah yoldan çıkıverirsiniz. Sonra düşünsel anlamda kendimi geliştirebileceğim olanakları bulabileceğim yeni bir yıl istiyorum. Bana kapalı olan düşünce kapılarını açmak, kah benim için bir keşif, kah unuttuğum, halı altına süpürdüğüm bilgi yığınlarını yeniden değerlendirebileceğim keskin bir yıl.

Ardından önümü öngörebileceğim fırsatlar, yeni insanlar, yeni ortamlar, alanlar ile karşılaşmak ki bu bazen tesadüfi olacak, bazense benim zorlamalarım ile.

Ailemin, hayatımdaki insanlarında sağlığı, sıhhati. Ailemde huzurun devamını görmek istiyorum. Mutluluk anlık bir kavram ama huzur hayatın arka planında ruhlarımıza eşlik ederek çalan bir müzik gibi. Bu nedenle elde etmesi çok güç ama elde tutması kolay bir his, duygu bu.

Piyango zaten çıkmadı. Ama manevi kazancın yanında maddi kazancı kim istemez. Kazançlı bir yıl olsun diyorum.

Rahmetli dedeme sormuştum. Dede demiştim. Yaşın 76, ömrün nasıl geçti, anlatsana. Dedem dudağını bükmüş, elini de hiç, beyhude demek istercesine hafifçe sallamıştı. Onun vefat edeli neredeyse üç sene oldu. Uzunca ve dolu dolu geçmiş bir ömrün, tek bir el hareketiyle mükemmel anlatımıydı bu. Bir saniye kapsayacak bir el hareketi an geliyor koca üç çeyrek yüzyıllık bir ömrü şıp diye tasvir edebiliyor, nasıl olabiliyor bu?

****

Fakat kalbimden yaptığım şu alıntıyı,

Elimde gücüm olsa hiç okumaz, çalışmazdım. Meşelerle dolu büyük bir ormanın içinde barok mimari ile inşa edilmiş güzel bir ev yaptırırdım. Büyük şık bir bahçe, bir iki köpek, bir at, evimin hemen aşağısında kalan gölde birkaç ördek. Yüksek tavanlı evimin yüksek tavanlı genişçe bir odasını da güzel bir kütüphane yapardım. Televizyon yok, telefon yok, gazete yok. Benden gayri dünyada savaş çıksa haberimin olmayacağı kendi oluşturduğum münzevi bir evren… Belki yaşım ilerledikçe resim yapmayı öğrenirdim. Fotoğraf da çekerdim misal, sadece ve sadece kendim için. Sevdiğim bir kadın da olmalı tabi. Yalnızlık dediysek o kadarda değil... Kendi tarımımı yaptığım bir bahçede, zeytin, limon ve portakal ağaçları, domates, biber, patlıcan, üzüm salkımlarını görmek isterdim. Arıcılık yapardım mesela. Sabah erkenden kalkar, uzunca bir yürürdüm, köpeklerim de peşimde, dilleri dışarıda kırağı yağmış toprağı patileriyle ezerek oradan oraya koşuştururlardı. Yemeğimi gramofon müziği eşliğinde yerdim... Elimden geldiğince yazardım, ne yazardım bilmiyorum ama yine de yazardım lakin yine kendim için. İnancımın tüm vazifelerini yerine getirmeye çalışırdım, belki namaza başlardım, bu konuda derinleşirdim. En yakın köye bile en az 50 km uzaktaki bu evimde günün her anını gelecek için değil, o an için yaşardım, tadını alırdım. Şarabın tadını dilimde dolaştırırdım. Bir tane teleskop alırdım, ayı, yıldızları, yüzlerini bana şehirdeki gibi saklamayan yıldızları izlerdim. Sonra bir sabah gün doğmadan hemen önce huzur içinde gözlerimi, yüksek tavanlı odamın duvarına astığım gölde kazlar adını koyduğum tabloma son bir kez bakarak kapamak isterdim…

kalbimin tüm hücreleriyle yaşamak isterdim.